قانون امور گمرکی در این خصوص چنین می گوید :
بخش چهارم ـ نگهداری کالا در اماکن گمرکی
فصل اول ـ انبارهای گمرکی و مسؤولیت نگهداری کالا
مبحث اول ـ انبارهای گمرکی
ماده ۲۳ ـ منظور از انبارهای گمرکی اعم از انبار مسقف، غیرمسقف و محوطه، اماکنی است که برای نگهداری کالاهای ورودی و صدوری تأسیس و توسط مراجع تحویلگیرنده کالا اداره میشود.
هر جا ضرورتهای تجاری ایجاب نماید گمرک اجازه تأسیس این انبارها را صادر و ترتیبات کنترلهای گمرکی را تعیین مینماید. مراجع تحویل گیرنده کالا ملزمند مفاد این قانون را رعایت نمایند.[44-1]
44-1- به طور کلی هر کجا عنوان اداره گمرک با پسوند نام بندر یا اسم خاص دیگری خوانده می شود، آن مجل انبار گمرکی به مفهوم ماده 23 می باشد. مثل «گمرک تهران» ، «گمرک بندر امام» و غیره و اعم از مجتمع انبارها و محوطه ها و باراندازهایی که به وسیله بخش خصوصی تاسیس گردیده، یا متعلق به بخش دولتی باشد.
تبصره ـ مراجع تحویلگیرنده که کالای گمرک نشده را با موافقت گمرک نگهداری می نمایند می توانند به توسعه تأسیسات و انبارهای مورد نیاز در محدوده دارای مجوز اقدام نمایند.
ماده ۲۴ ـ مدت مجاز نگهداری کالا در انبارهای گمرکی از تاریخ تحویل کالا به این اماکن سه ماه است.
در صورت تقاضای کتبی صاحبان کالا یا شرکتهای حمل و نقل در مورد کالای عبوری و وجود علل موجه به تشخیص گمرک و با پرداخت هزینه انبارداری تا تاریخ موافقت گمرک این مدت حداکثر تا دو ماه دیگر قابل تمدید است. درصورتی که ظرف مهلت مقرر صاحب کالا برای انجام تشریفات گمرکی و پرداخت وجوه متعلقه اقدام ننماید کالا مشمول مقررات متروکه میشود. چنانچه کالا به انبارهای گمرکی متعدد منتقل و نگهداری شود مدت توقف از زمان ورود کالا به اولین انبار گمرکی محاسبه میشود. مهلت توقف مرسولات پستی غیرتجاری تابع مقررات پست است.
تبصره ۱ ـ درصورتی که امکانات لازم برای نگهداری کالای فاسدشدنی و کالایی که نگهداری [45] آن هزینه اضافی ایجاد میکند، در انبارهای گمرکی موجود نباشد، باید بلافاصله پس از تخلیه و تحویل، ترخیص و یا با مسؤولیت صاحب کالا و نظارت گمرک به انبار مناسب منتقل شود. در غیر این صورت، مرجع تحویلگیرنده هیچ گونه مسؤولیتی در قبال ضایع یا فاسد شـدن آنها ندارد و گمرک بلافاصـله مقررات متروکه را در مورد آن کالا اعمال مینماید.
45- اصولا مهلت سه ماهه ای برای توقف کالا در انبارهای گمرکی طبق قانون قائل می شوند جز در مورد کالاهای فاسد شدنی یا خطرناک یا آتش زا قطعا صرف «هزینه اضافی» که تعریف مشخصی از آن نشده است مانع از استفاده از مهلت داده شده در این ماده نمی شود و نمی توان صاحب کالا را به ترخیص فوری مجبور نمود یا صاحبان انبار را زا قبول مسئولیت نگهداری و مراقبت از کالا مبری دانست یا اینکه بلافاصله مقررات متروکه را اعمال کرد. پیش از این طبق قانون و آیین نامه 1350 و 1351 علاوه بر کالاهای فاسد شدنی آتش زا و کالاهای خطرناک چنین مقرر شده بود که کالاهایی که نگهداری شان هزینه های اضافی ایجاب می کند، مانند حیوانات زنده باید بلافاصله ترخیص شود و گرنه گمرک یا بندر هیچ گونه مسئولیتی در قبال ضایع یا فساد شدن یا نگهداری آنها ندارد. بنابراین فرق است بین عبارت «ایجاد هزینه اضافی» و «ایجاب هزینه اضافی» .
تبصره ۲ ـ چنانچه ظرف یکماه [46] کالاهایی که برای آن سند ترخیص یا فروش صادر گردیده است از انبارها خارج نشود مشمول مقررات متروکه میشود. این مهلت با اعلام موافقت مرجع تحویلگیرنده و گمرک قابل تمدید است.
46- قطعا منظور فقط مواردی است که خروج کالا از انبارهای گمرکی از لحاظ گمرک و بطور کلی طبق مقررات هیچ مانعی ندارد.
تبصره ۳ ـ تا زمانی که کالا به انتظار اعلام نظر قطعی گمرک در انبارهای گمرکی متوقف گردد، کالا متروکه نمیشود.
تبصره ۴ ـ تعیین مهلت توقف کالا در مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی بر اساس ضوابط قانونی مناطق مذکور در اختیار سازمانهای مسؤول این مناطق است. کالاهایی که در این مناطق پس از انقضاء مهلتهای اعطائی توسط سازمانهای مذکور مهلت منقضی، اعلام می شوند نیز مشمول مقررات [48] کالای متروکه میگردند.
48- اصولا همانطور که در این تبصره ذکر شده، کالای موجود در مناطق آزاد تابع قانون و مقررات مربوط به خود است و نیازی نیست در گمرک برای آنها تعیین تکلیف شود، حال اگر قرار است مقررات متروکه ای هم در این مناطق باشد طبق همان مقررات رفتار می شود.
مبحث دوم ـ مسؤولیت حفظ و نگهداری کالا در انبارهای گمرکی
ماده ۲۵ ـ مسؤولیت حفظ و نگهداری کالای موجود در انبارهای گمرکی از هنگام تحویل گرفتن تا زمان تحویل دادن آن با مرجع تحویلگیرنده کالا است.
مرجع تحویلگیرنده مکلف است کالای موجود در انبارهای گمرکی را در مقابل خطرات ناشی از آتش سوزی، اشتعال و انفجار بیـمه نماید و حق بیمه مربوطه را به هنگام ترخیص از صاحب کالا وصول کند. درصورتی که کالای تحویلی به انبارهای گمرکی به موجب بیمهنامه معتبر که شماره آن باید در هنگام تحویل کالا در اظهارنامه اجمالی یا بیانیه یا اسناد معتبر دیگر به مرجع تحویلگیرنده اعلام گردد، بیمه باشد، تا زمانی که بیمهنامه مزبور دارای اعتبار است، کالا تحت پوشـش آن است و برای این مدت حق بیمـه توسط مرجع تحویل گیرنده دریافت نمیگردد.
تبصره ۱ ـ ارزش کالا برای دریافت حق بیمه و پرداخت غرامت در مورد کالای تجاری ارزش «سیف» است که در اسناد خرید تعیین میگردد. در مواردی که اسناد ارائه نشود ارزش به موجب مفاد این قانون تعیین میشود.
تبصره ۲ ـ در مسیر حمل عبور داخلی [49] اداری مسؤولیت حفاظت کالا حسب مورد با عبوردهنده است.
تبصره ۳ ـ در مواردی که مرجع تحویل گیرنده مسؤولیت [50] باربری کالا را نیز برعهده دارد، خسارات وارده به هنگام باربری نیز مشمول این ماده میشود.
تبصره ۴ ـ درصورتی که کالا با روش اعتبار اسنادی وارد گردد فقط ارائه یک نسخه از بیمهنامه معتبر در زمان ترخیص کالا کافی است.
تبصره ۵ ـ چنانچه تصویر بیمه نامه دارای اعتبار زمانی کالای عبوری خارجی از سوی عبوردهنده به طور کتبی با ذکر تعهد و تأیید اصالت بیمهنامه در زمان اظهار به گمرک ارائه گردد آن کالا مشمول پرداخت حق بیمه محلی نمیگردد.
49- منظور از عبور داخلی اداری همان «ترانزیت داخلی اداری» است. عموما حمل و نقل کالای گمرک نشده به وسیله گمرک تحت این عنوان خوانده می شود، ترانزیت به معنای جابجایی یا نقل و انتقال کالا یا مسافر است.
50- منظور باربری در انبار و محوطه هاست. نه باربری در ضمن ترانزیت کالا.
ماده ۲۶ ـ در غیر از موارد مذکور در ماده(۲۵) این قانون و موارد قوه قهریه (فورس ماژور) و خسارت ناشی از کیفیت کالا یا بدی بستهبندی، درصورتی که کالا در مدت توقف در انبارهای گمرکی از بین برود یا آسیب ببیند، مرجع تحویلگیرنده مسؤول پرداخت[51] غرامت است.
51- مواردی مثل از بین رفتن کالا در ضمن صورت برداری در انبار «Inventory» (انوانتر) که ممکن است کالا از بین برود، یا از بین رفتن کالا در ضمن ارزیابی با مباشرت صاحب کالا یا بدون مباشرت صاحب کالا هم پیش می آید که بدین ترتیب تعیین تکلیف نشده است.
تبصره ۱ ـ پرداخت غرامت یا صرفنظر کردن صاحب کالا از دریافت آن رافع مسؤولیت مرجع تحویل گیرنده در مورد حقوق دولت نیست و در صورت ثبوت تقصیر و احراز تخلف باید حقوق ورودی متعلق به کالای از بین رفته را پرداخت نماید.
تبصره ۲ ـ چنانچه مرجع تحویل گیرنده، گمرک و مرتکب [52]، کارمند گمرک باشد خسارت به وسیله گمرک جبران و سپس از کارمند متخلف مطالبه و وصول میشود.
52- منظور از عبارت «مرتکب کارمند گمرک باشد» در این تبصره از لحاظ اینکه انباردار یا ارزیاب گمرک ضمن ارزیابی موجب بروز خسارت شود، مشخص نیست.
فصل دوم ـ انبارهای اختصاصی، انبارها و سردخانههای عمومی رسمی و گمرک اختصاصی
ماده ۲۷ ـ منظور از انبار اختصاصی انباری است خارج از انبارهای گمرکی که کالای گمرک نشده متعلق به شخص[54] خاص با شرایط مقرر در این فصل در آن نگهداری میشود. صاحب کالا میتواند کالای گمرک نشده متعلق به خود را به منظور انجام یا اتمام تشریفات گمرکی در انبار اختصاصی تحت نظارت نزدیکترین گمرک طبق شرایط مقرر در این فصل نگهداری کند.
54- منظور از «شخص ثالت » این است که هر انبار اختصاصی بیش از یک شخص به عنوان دارنده انبار اختصاصی ندارد. یعنی همان صاحب کالا که البته صاحب کالایی که در سال حجم قابل توجهی کالا وارد می کند و همین امر می تواند یکی از دلایل موفقت گمرک با تاسیس انبار اختصاصی باشد.
تبصره ـ شرایط فیزیکی انبار اختصاصی، نحوه اداره و زمان مجاز نگهداری و چگونگی سرشماری کالا و شیوه بازرسی از انبار به موجب آییننامهای است که ظرف ششماه از تاریخ تصویب این قانون توسط گمرک تهیه میشود و به تصویب هیأت وزیران میرسد.
ماده ۲۸ ـ گمرک درصورتی میتواند با انتقال و نگهداری کالا در انبار اختصاصی موافقت نماید که حقوق ورودی متعلق به آن تضمین شود و کالا از انواع مجاز و مجاز[55] مشروط باشد.
درصورتی که کالا از نوع مجاز باشد و یا مجوزهای لازم هنگام انتقال به انبار توسط واردکننده ارائه شود میزان تضمین معادل حقوق ورودی است. انتقال کالا به انبار اختصاصی با صدور پروانه عبور داخلی [56] انجام می گردد.
55- به طور قطع تا زمانی کهمجوزهای ورود اخذ نشده است پذیرش آن کالا در انبار اختصاصی امکان پذیر نیست، بنابراین کالای مجاز مشروط مصداق پیدا نمی کند، زیرا اصولا ورود کالا به کشور طبق قانون مقررات صادرات و واردات مصوب 1372/07/04 موکول به ثبت سفارش است و به هنگام ثبت سفارش در مورد کالاهای مشروط متقاضی نخست و قبل از هر اقدامی مجوز اخذ می کند و سپس ثبت سفارش امکان پذیر می شود.
بدیهی است اگر مجوز داده نشود، عملا ثبت سفارش هم انجام نمی گیرد و لذا ورود چنین کالایی اگر هم صورت گیرد به انبار اختصاصی قابل انتقال نیست. در همین ماده عبارت «مجوزهای لازم هنگام انتقال به انبار توسط وارد کننده ارائه شود» به این معناست که کالای مشروطی که قبلا مجوز دریافت نکرده حالا هنگام انتقال اگر ارائه شود می تواند به انبار اختصاصی انتقال یابد. حالا معلوم نیست چگونه امکان دارد ضمن انتقال با چه فاصله زمانی با وجود مراحل نسبتا پیچیده ثبت سفارش و اخذ مجوز، چنین امری امکان پذیر باشد و اگر موفق به اخذ مجوزهای لازم نشد چه اتفاقی می افتد ؟
56- منظور از عبور داخلی همان «ترانزیت داخی» است.
ماده ۲۹ ـ مدت مجاز توقف کالا، در انبارهای اختصاصی محدود به مهلتهای مقرر در ماده (۲۴) این قانون نیست و مهلت آن از طرف گمرک ایران تعیین میشود.
درصورتی که تا پایان مهلت مقرر صاحب کالا نسبت به انجام تشریفات گمرکی اقدام ننماید، به نحو ذیل اقدام میشود:
الف ـ چنانچه کالا از نوع مجاز باشد یا صاحب کالا مجوزهای لازم را اخذ و ارائه نماید، گمرک مکلف است حقوق ورودی متعلقه به کالا را از محل تضمین آن تأمین و پس از وصول، پروانه ورود قطعی صادر کند و برای صاحب کالا ارسال دارد.
ب ـ در مورد کالایی که مجوز لازم برای ترخیص آن [57] اخذ و ارائه نشده است، مراتب به صاحب کالا اعلام و مقررات کالای متروکه در مورد آن اعمال میگردد و تضمین مأخوذه [58] با توجه به شرایط مذکور در اجازهنامۀ تأسیس و مواد دیگر این فصل ابطال میشود.
57- مفاد قسمت اخیر بند (ب) ماده 29 با ماده 28 مغایر است، زیرا در ماده 28 اصولا انتقال کالا به انبار اختصاصی را موکول به مجاز بودن کالا با در صورت «مجاز مشروط»، ارائه مجوزهای لازم به هنگام انتقال به انبار اختصاصی دانسته است، لذا عملا کالای مشروط اجازه ورود به انبار اختصاصی را پیدا نمی کند، قاعدتا نیز پذیرش کالای مشروط در انبار اختصاصی درست نیست.
58- با توجه به اینکه بند (ب) ناظر به کالاهایی است که مشروط بوده و مجوز ارائه نگردیده است ابطال تضمین یا ضمانت نامه ماخوذه، به شرحی که در قسمت آخر این بند تصریح شده، مصداق پیدا نمی کند، بلکه تسویه ضمانت نامه باید مورد نظر باشد. ابطال زمانی است که ضمانت نامه سپار یا متعهد در موعد مقرر با تعهد خود عمل کند. در این صورت ضمانت نامه یا تعهد اصطلاحا ابطال می شود.
ماده ۳۰ ـ خارج کردن کالا از انبارهای اختصاصی صاحب کالا مستلزم انجام تشریفات گمرکی است در غیر این صورت موضوع مشمول مقررات قاچاق گمرکی میشود.
مأموران گمرک حق دارند بهصورت تصادفی کالای موجود در انبار اختصاصی را مورد رسیدگی و شمارش قرار دهند و مشخصات آنها را با مندرجات دفاتر و اسناد و مدارک ورود و خروج تطبیق نمایند.
تبصره ۱ ـ مسؤولیت از بین رفتن، کاهش یا آسیب دیدگی یا فساد کالا در انبارهای اختصاصی صاحب کالا برعهده صاحب آن است که علاوه بر آن مسؤولیت پرداخت حقوق ورودی متعلقه را نیز دارد.
تبصره ۲ ـ در صورتی که از بین رفتن کالا ناشی از عوامل قوه قهریه (فورسماژور) باشد صاحب کالا از پرداخت حقوق ورودی متعلقه معاف است.
ماده ۳۱ ـ گمرک میتواند با انتقال کالای گمرک نشده به انبارها و سردخانههای عمومی رسمی، غیر از انبارهای گمرکی، موافقت نماید. مقررات این فصل شامل انبارها و سردخانههای عمومی رسمی نیز میباشد.[58-1]
58-1- انبارهای عمومی رسمی و سردخانه های عمومی رسمی برخلاف آنچه در ماده (1) قانون تحت عنوان اماکن گمرکی نامیده شده اند به هیچ وجه امکنه گمرکی محسوب نمی شوند، حتی انبارهای اختصاصی زیر کلید گمرک همف امکنه گمرکی نیستند.
ماده ۳۲ ـ به منظور نگهداری کالاهای گمرک نشده به جز کالای ممنوع، گمرک میتواند با تأسیس واحدهای گمرکی اختصاصی برای صاحبان کالاها و شرکتهای حمل و نقل بینالمللی با اخذ تضمین موافقت کند و مأموران لازم را جهت اجرای مقررات و انجام تشریفات گمرکی در این اماکن مستقر نماید.
چگونگی انجام تشریفات گمرکی و نظارتهای مربوطه با رعایت این قانون در آییننامه اجرائی مشخص میگردد.
آیین نامه اجرایی قانون امور گمرکی ایران نیز در مواد 47 تا 53 به مبحث نگهدای کالا در انبارها پرداخته است .
بخش چهارم ـ نگهداری کالا در اماکن گمرکی
فصل اول ـ انبارهای گمرکی و مسئولیت نگهداری کالا
ماده۴۷ـ مدت مجاز نگهداری کالاهایی که دارای اختلاف گمرکی میباشد در انبارهای گمرکی از تاریخ ابلاغ نظر قطعی گمرک یا ابلاغ رأی قطعی مراجع رسیدگی به اختلافات گمرکی سه ماه است.
ماده۴۸ـ درصورتی که امکانات لازم برای تحویل و نگهداری کالاهای خطرناک یا کالاهایی که مستلزم تأسیسات یا تجهیزات خاص باشد وجود نداشته باشد، مرجع تحویلگیرنده پس از ارایـه مستنـدات و دلایـل مربوط و موافقت گمرک میتواند از تحویل گرفتن آنها خودداری نماید، در این صـورت شرکت حمل و نقل بینالمللـی مربوط یا صاحب کالا موظف است کالا را با رعایت سایر مقـررات اعاده یا با مسئولیت خود و تحت مراقبت گمرک به انبار مناسب انتقال دهد و یا صاحب کالا همزمان با ورود کالا اسناد و مدارک لازم را ارایه و با رعایت سایر مقررات نسبت به ترخیص کالا اقدام نماید.
ماده۴۹ـ تحویل کالا به انبارهای گمرکی وقتی قبول میشود که برای آن اظهارنامه اجمالی، پروانه صادراتی، عبور (ترانزیت) خارجی، ورود موقت، کرانبری، مرجوعی، عبور (ترانزیت) داخلی، صورتمجلس کالای از آب گرفته با احکام و موافقت کتبی گمرک تسلیم شده باشد.
تبصره ـ کالایی که به عنوان قاچاق ضبط یا توقیف میشود در صورتی در انبارهای گمرکی قبول میشود که همراه صورتجلسه کشف، نامه گمرک مربوط که حاکی از مشخصات کالا باشد، به این انبارها تسلیم شده باشد.
ماده۵۰ ـ هر کالایی که به انبارهای گمرکی تحویل میشود، باید بلافاصله در دفاتر مربوط انبار ثبت و برای هر ردیف فهرست کل بار (مانیفست) و هر پروانه گمرکی، صورتمجلس ضبط، احکام کتبی و بارنامه، قبض انبار جداگانه صادر و به تحویل دهنده کالا تسلیم شود. مرجع تحویل گیرنده باید مسئولیت خود را تاسقف متوسط ارزش کالای موجود در اماکن گمرکی که هر سال توسط گمرک ایران اعلام میشود، بیمه نماید.
تبصره۱ـ مرجع تحویل گیرنده موظف است همزمان با تحویل گرفتن کالا، تمامی اطلاعات در خصوص کالاهای تحویلی را به نوع، میزان و وزن به نحوی که گمرک تعیین مینماید، به گمرک اعلام نماید.
تبصره۲ـ هرگاه در زمان توقف یا بارگیری کالا از انبار یا خروج از اماکن گمرکی، کالا دچار آسیبدیدگی و یا فساد یا کسری گردد، باید بلافاصله مراتب توسط مرجع تحویلگیرنده به گمرک اطلاع داده شود تا با حضور مأمور گمرک با قید علت صورتمجلس مربوط تهیه تا سایر اقدامات قانونی انجام گیرد.
فصل دوم ـ انبارهای اختصاصی، انبارها و سردخانههای عمومی رسمی و گمرکهای اختصاصی
ماده۵۱ ـ گمرک ایران میتواند با درخواست صاحبان کالا مبنی بر تأسیس انبار اختصاصـی موافقت نماید، به شرط آن که دارای شرایـط به شرح ذیل باشد.
انبارهای اختصاصـی تحت نظـارت نزدیکترین گمرک خواهند بود و گمرک یادشده ضمن نگهـداری حسـاب کالای موجود در آن مسئـول حسن اجرای مقررات گمرکی مربوط خواهد بود. در صـورتی که در انبار اختصاصی کالای ساخت خارج دیده شود که وجـود آن در انبار متکی به پروانه عبور (ترانزیت) داخلی نباشد مأموران گمرک پس از رسیدگی آن را کالای وارده به انبار تلقـی نموده و در بخش ورودی دفتر انبار ثبت خواهند کرد.
۱ـ انبارهای مسقف
الف ـ زمینه فعالیت و کالای تولیدی با نوع کالای مورد درخواست برای نگهداری در انبار مطابقت داشته باشد.
ب ـ انبار باید مسقف و کاملاً محصور و پنجرهها و نورگیرها از داخل انبار محصور و دارای یک درب ورودی و خروجی و نحوه نصب و الصاق پلمب از داخل جوشکاری به نحوی باشد که از نمای بیرونی درب انبار هیچگونه آثاری از جوشکاری مشخص نباشد.
ج ـ انبار از تجهیزات و سامانههای اعلام و اطفای حریق برخوردار و در محل مناسب نصب گردد.
د ـ وضعیت استقرار گمرک در انبار و محوطه بیرونی آن مشخص و امکانات لازم در این خصوص تأمین گردد.
هـ ـ شرایط انبار از بابت نوع دیوار، ارتفاع دیوار، مساحت انبار، وضعیت روشنایی، موقعیت انبار به لحاظ فاصله انبار تا گمرک اجرایی، وضعیت انبار از لحاظ استقرار آن در داخل یا خارج محوطه واحد درخواستکننده، براساس نوع کالای مورد درخواست جهت نگهداری در انبار، توسط گمرک ایران مشخص میگردد.
۲ـ انبارهای روباز
الف ـ رعایت جزءهای (الف)، (د) و (هـ) بند (۱)
ب ـ انبار روباز صرفاً شامل نگهداری کالاهای حجیم و کالاهایی است که به لحاظ شرایط قابل نگهداری در انبار مسقف نمیباشند.
ج ـ دارای یک درب ورودی و خروجی و نحوه نصب و الصاق پلمب از داخل جوشکاری به صورتی که از نمای بیرونی درب انبار هیچگونه آثاری از جوشکاری مشخص نباشد.
تبصره ـ بهرهبرداری از انبارها و سردخانههای عمومی و ایجاد واحدهای گمرک اختصاصی منوط به رعایت مقررات این ماده میباشد.
ماده۵۲ ـ واحد گمرک اختصاصی موضوع ماده (۳۲) قانون از لحاظ تشکیلاتی تابع یک گمرک اجرایی بوده و با استقرار مأموران اعزامی تشریفات گمرکی مورد نظر به طور کامل در آن واحد انجام میشود.
واحدهای گمرکی اختصاصی به استثنای مواد (۲۷) تا (۲۹) قانون تابع مقررات مربوط به انبارهای اختصاصی و از سایر جهات مشمول مقررات انبارهای گمرکی خواهند بود.